Jak zostać krótkofalowcem ?

Koniecznie zapoznaj się z materiałem, który znajduje się TU

Wiele przydatnych wiadomości znajdziesz na stronie SP5ADX



Autor: Łukasz Komsta, SP8QED

Poniższy tekst ma za zadanie przybliżyć każdemu hobby określane mianem krótkofalarstwa, jak również dać punkt zaczepienia do dalszego zainteresowania się tym hobby i rozpoczęcia jego uprawiania.

Kim jest krótkofalowiec ?

Krótkofalowiec (ang. a Ham Radio Operator, w skrócie a ham) jest to człowiek, który posiada licencję krótkofalarską. Jest ona wydawana po zdaniu państwoego egzaminu przed Komisją Egazminacyjną (Urzędu Komunikacji Elektronicznej) i otrzymaniu międzynarodowego Świadectwa Radiooperatora. Pozwolenie radiowe zwane licencją uprawnia do pracy (praca = prowadzenie łączności) na pasmach amatorskich pod własnym znakiem.


Krótkofalarstwo a CB

Bardzo często krótkofalarstwo i CB jest mylone ze sobą, oznacza jednak zupełnie co innego. Radio CB pracuje w tzw. Pasmie Obywatelskim, które w Polsce obejmuje zakres 26,96- 27,41 MHz i jest przeznaczone dla osób prywatnych do prowadzenia rozmów. Używać można wyłącznie urządzeń homologowananych z maksymalną mocą 4W (na AM i FM i do 12W na ssb), których nie wolno przerabiać. Krótkofalowiec może zaś używać wielu zakresów częstotliwości (od fal średnich do mikrofal) specjalnie dla niego przeznaczonych. Może pracować wieloma emisjami (np. telegrafią, sstv, emisjami cyfrowymi). Może również używać legalnie znacznie większej mocy. Ponadto urządzenie krótkofalarskie nie musi posiadać homologacji! Powinno tylko nie przekraczać limitu mocy i nie zakłócać innych urządzeń. Zatem krótkofalowiec może pracować na nadajniku skonstruowanym własnoręcznie lub na fabrycznym dowolnie przerobiionym.


Znaki wywoławcze

Znaki wywoławcze są ujednolicone w skali światowej. Przykładami znaków może być np. W3DZZ, G5RV, SP8QED, SR8YCB itd. Każdy znak składa się z:

1. Prefiksu -jest on oznaczeniem kraju, przy czym każdy kraj może mieć ich kilka (np. Polska ma HF, SN, SO, SP, SQ, SR, 3Z).
2. Części numerycznej -może być ona związana z podziałem administracyjnym kraju, może też oznaczać klasę operatora. W Polsce aktualnie obowiązuje przy 16 województwach 9 tzw. okręgów wywoławczych i część numeryczna jest numerem okręgu.
3. Sufiksu -identyfikuje on jednoznacznie stację. Oznacza to iż w Polsce nie można wydać drugiego znaku o sufiksie np. QED - jeśli wydano znak SP8QED, w innym okręgu nie może istnieć znak np. SP5QED, gdyż w każdej chwili można się przeprowadzić i znak ulega zmianie w części numerycznej.

Wśród polskich znaków ma znaczenie pierwsza litera sufiksu, po niej można zidentyfikować znaki klubowe:

* K -kluby wywodzące się z LOK (Liga Obrony Kraju, np. SP8KAF w Lublinie)
* P -kluby wywodzące się z PZK (Polski Związek Krótkofalowców)
* Z -kluby ZHP
* Y -znaki klubów nie związanych z powyższymi organizacjami

* Pozostałe litery -licencje indywidualne.

Powyższa specyfikacja obowiązuje tylko znaki z prefiksem SP. W użyciu znajduje się jeszcze prefiks SQ i tam zestawy liter sufiksów przyznanych dla SP mogą się powtarzać, czyli może zaistnieć znak SQ8QED. SR zarezerwowane jest dla przemienników, radiolatarni itd.HF, SN i 3Z dla znaków okolicznościowych.

Licencje klubowe

Licencja klubowa jest wydawana dla tzw. klubu łączności. O ile pod znakami indywidualnymi mogą nadawać w eterze tylko ich właściciele, to w przypadku stacji klubowych może to robić każdy w obecności chociaż jednego z trzech tzw. operatorów odpowiedzialnych, licencjonowanych krótkofalowców wpisanych do licencji. Osobie nie znającej tematu może się to wydawać dziwne, jednak daje to klubowi następujące możliwości:

* Osoby nie mające uprawnień mogą prowadzić łączności pod nadzorem, co ułatwia im zdobycie umiejętności do uzyskania własnych licencji.
* Osoby z licencją mają możliwość pracy z kolegami pod znakiem klubowym "na wspólne konto" co daje współzawodnictwo zespołowe. Zarówno operatorzy odpowiedzialni, jak i inni członkowie (z licencją lub bez) pracują pod jednym znakiem w zawodach, współzawodnictwach itd. jako klub. Licencja klubowa ponadto podlega wszystkim prawom dotyczącym licencji i będąc w odwiedzinach u operatora jakiegoś klubu można zrobić z jego sprzętu łączność pod znakiem tego klubu z końcówką "/p"

Znaki łamane

Czasem można w eterze usłyszeć znaki typu SP8QED/p, SP8QED/m itd. Oznaczają one:

* /p -stacja pracuje ze sprzętu przenośnego lub innego miejsca we własnym województwie
* /m -stacja pracuje z pojazdu ruchomego (statek na wodach terytorialnych, samochód, rower, pociąg)
* /cyfra -stacja pracuje chwilowo z innego okręgu.
* /mm -ze statku na wodach międzynarodowych, /am -z samolotu -wymagane dodatkowe zezwolenia.

Reasumując -jadąc na wakacje z Puław do Zakopanego prowadzę łączności -w domu SP8QED, na dworcu w Puławach SP8QED/p, w pociągu SP8QED/m, w Zakopanem i na szczytach Tatr SP8QED/9.

Kim jest nasłuchowiec ?

Nasłuchowcy dzielą się na 2 grupy. Pierwsza z nich, tzw. BCL (BroadCast Listerers) słucha nie krótkofalowców, lecz zwykłych stacji radiowych przeważnie dalekich. Do tych stacji wysyłają raporty wraz z informacją gdzie i jak ich odbierali ). Druga grupa, SWL (Short Wave Listeners) słucha krótkofalowców i do nich wysyła raporty w formie tzw. kart QSL (kart SWL, bo karta QSL w zasadzie potwierdza przeprowadzenie łączności - o czym będzie mowa dalej)

Nasłuchowcem może zostać każdy i nie wymaga to żadnych formalności. Jednak jeśli chce się wysyłać potwierdzenia nasłuchów należy wyrobić sobie w najbliższym Oddziale Polskiego Związku Krótkofalowców licencję nasłuchową ze znakiem (np. SP-0470-LU) Ten znak identyfikuje stacje nasłuchową i nas, ponieważ nie ma dwóch jednakowcyh znaków. Mając własny znak i opłacone składki członkowskie możemy wysyłać karty potwierdzające nasłuchy przez biuro PZK w dowolnej ilości bezpłatnie w ramach opłaconych składek związkowych.

Karty QSL

Materialnym potwierdzeniem łączności radiowej jest karta QSL, czyli coś w rodzaju widokówki ze znakiem wywoławczym stacji, która potwierdza przeprowadzenie tej łacznosci. Karta QSL w treści zawiera znak korespondenta, datę. godzinę i i inne dane o przeprowadzonej łączności. Wysłanie karty QSL potwierdzającej przeprowadzoną łączność nie jest obowiązkiem, zależy od indywidualnych checi każdego krótkofalowca (czy chce mieć potwierdzenie tej łaczności, czy mu na tym nie zależy) z tym, że w praktyce istnieje dobry zwyczaj potwierdzenia każdej łączności na życzenie korespondenta, który nadesłał swoją kartę QSL, a więc chcąc być dobrym kolegą-krotkofalowcem należy w odpowiedzi wysłać swoją kartę QSL.
Wyobraźmy sobie jednak, iż krótkofalowiec przeprowadza w ciągu tygodnia 100 łączności i każdemu korespondentowi ma wysłać kartę listem lotniczym. Dawałoby to bardzo duże koszty. Dlatego na świecie działa sieć biur QSL, a w Polsce prowadzi je PZK. Karty przeznaczone dla korespondentów pakuje się w duży list lub małą paczkę i wszystkie razem wysyła do biura. Z biura przychodzą wszystkie karty do nas jednym listem. Biura już we własnym zakresie przesyłają karty między sobą.

Emisje radiowe

Krótkofalowcy prowadzą łączności różnymi emisjami, w zależności od własnych upodobań lub (czasem) od możliwości sprzętowych:

* Telegrafia -jest to emisja oparta na alfabecie Morse'a. Jest uznana za podstawową emisję krótkofalarską. Jak wygląda to w eterze, można k8cw.mp3 - posłuchać. Jest to fragment wywołania na 28 MHz podawanego przez stację K8CW ("de k8cw"), zarejestrowany 23.10.1998 ok. 16.30. Wytrawni telegrafiści mogą posługiwać się niesamowitym wręcz tempem nadawania i odbioru. Do nadawania wykorzystywane są klucze sztorcowe, bądź automatyczne (poruszane w lewo i prawo same formują "kreski" i "kropki" o odpowiednich proporcjach).
* AM -podstawowa emisja foniczna, w AM nadawany jest np. Program I PR. Obecnie bardzo rzadko stosowana przez krótkofalowców.
*SSB -emisja niemożliwa, podobnie jak telegrafia, do odbioru na zwykłym odbiorniku domowym. Bardzo charakterystycznie przedstawia się odsłuch tej emisji, kojarzyć się może z lotem na Księżyc itd. W załączeniu ssb.mp3 fragment łączności (częstotliwość i data nasłuchu j.w) o treści "The name is Gulli -Golf, United, Lima, Lima, India -Gulli. And....e...yes, you will not find me in any callboook, but via bureau is OK.; but slow; but it will be coming to me at least before the next summer, QSL?". W przekładzie: "Imię to Gulli. (literuje i powtarza). I... a, tak, nie znajdziesz mnie w żadnym callbook'u (spisie krótkofalowców), ale przez biuro (QSL) jest OK., wprawdzie wolno, ale nadejdzie do mnie w końcu przed następnym latem, QSL? (tzn. "czy odebrałeś?")".
* FM -emisja znana z radiofonii UKF, wykorzystywana na UKF lub 28 MHz, do łączności lokalnych lub przez satelity i przemienniki (o tym dalej).
* RTTY - emisja cyfrowa wywodząca się z dalekopisu, na której amatorzy prowadzą na falach krótkich łączności przy użyciu komputerów. Do dyspozycji są tylko litery i cyfry, przesyłanie danych nie jest możliwe. Jak to wygląda można posłuchać rtty.mp3
* Packet Radio - emisja cyfrowa ze specjalnym protokołem, używana głównie na UKF do transmisji danych komputerowych z prędkością 300-9600 bps. Emisją tą pracują BBS-y, bramki amprnet i inne stacje automatyczne, z którymi (nie tylko ze sobą) mogą łączyć się krótkofalowcy.
* AMTOR -inna emisja cyfrowa stosowana na KF (falach krótkich)
* FAX -analogiczne do telefonicznego, tylko przez radio;
* SSTV -wolna telewizja, 1 obraz zajmuje 8 sek, amatorzy przesyłają tą drogą "plansze" ze zdjęciami i informacjami o sobie.
* Telewizja szybka ATV (!) -analogiczna do tej z codziennego życia, uprawiana przez wyspecjalizowane nieliczne grono, ich emisje można odbierać po niewielkiej przeróbce telewizorów (a niektóre odbiorniki mają te kanały jako niektóre z tzw. kablowych);
* WSJT, PSK-31 -inne emisje cyfrowe stosowane na falach krótkich i UKF - ostatnio coraz bardziej popularne.

Pasma amatorskie

Najniższe częstotliwości na falach długich podawane są w kilohercach (np. Program I 225 kHz). 1000 kHz to 1 MHz (megaherc), zaś 1000MHz to 1 GHz (gigaherc). Umowny podział jest następujący:
* 30-300 kHz -fale długie (LW -long waves)
* 300-3000 kHz (0,3 -3MHz) -fale średnie (MW -medium waves)
* 3-30 MHz -fale krótkie (SW -Short Waves, HF -high frequency)
* 30-300 MHz -UKF (VHF -Very High Frequency)
* powyżej -UHF -ultra high frequency, choć stosuje się określenie SHF dla jeszcze wyższych częstotliwości.

A teraz zakresy pasm zarówno amatorskich, jak i radiofonicznych:

148,5 - 283,5 kHz -fale długie
526,5 - 1606,5 kHz -fale średnie

Dalej częstotliwości w MHz

1,810 - 1,890 -pasmo 160m+
2,300 - 2,498 -pasmo 130m*
3,200 - 3,400 -pasmo 90m*
3,500 - 3,800 -pasmo 80m+
3,950 - 4,000 -pasmo 75m
4,750 - 4,996 -pasmo 60m*
5,005 - 5,060 -pasmo 50m*
5,950 - 6,200 -pasmo 49m
7,000 - 7,200 -pasmo 40m+ (w Polsce zostało rozszerzone do 7,200)
7,100 - 7,300 -pasmo 41m
9,500 - 9,900 -pasmo 31m
10,000 - 10,150 -pasmo 30m+
11,650 - 12,050 -pasmo 25m
13,600 - 13,800 -pasmo 21m
14,000 - 14,350 -pasmo 20m+
15,100 - 15,600 -pasmo 19m
17,550 - 17,900 -pasmo 16m
18,068 - 18,168 -pasmo 17m+
21,000 - 21,450 -pasmo 15m+
21,450 - 21,850 -pasmo 13m
24,890 - 24,990 -pasmo 12m+
25,670 - 26,100 -pasmo 11m
26,960 - 27,405 -pasmo CB**
28,000 - 29,700 -pasmo 10m+
50,000 - 52,000 -pasmo 6m+
66,000 - 74,000 -pasmo UKF OIRT
88,000 - 108,000 -pasmo UKF CCIR

Pasma amatorskie zaznaczono kolorem i +.
*pasma radiofonii tropikalnej
** oficjalnie przydzielone, wiele radiotelefonów CB ma zakres 26,060 -28,305 MHz (co nie znaczy, że można ich legalnie używać w całym zakresie)

Pasma amatorskie powyżej 100MHz:

144-146 MHz -pasmo 2m
430-440 MHz -pasmo 70cm
1240-1300 MHz -pasmo 23cm
2319-2323 MHz; 5650-5670 MHz
10-10,5 GHz; 24-24,25 GHz; 47-47,2 GHz; 75,5-81 GHz; i kilka powyżej.


Zasięgi na pasmach

Na wyższych pasmach fal krótkich (powyżej 10 MHz) można prowadzić łączności dalekiego zasięgu poprzez odbicie od jonosfery, występujące powszechnie. Fala radiowa po tym odbiciu powraca na ziemię daleko i pomiędzy tymi punktami nie dociera wcale. Na przykład mając na 10m propagację z Hiszpanią nie ma łączności ze Szwajcarią czy Niemcami, a gdy jest łączność z Anglią, nie ma z Danią itd. Zupełnie dalekie łączności z innymi kontynentami uzyskuje się poprzez zjawisko kilkakrotnych odbić, niekiedy oblatujących kulę ziemską dookoła lub docierających do korespondenta tzw "dłuższą drogą". Na niższych pasmach fal krótkich nie ma martwej strefy, gdyż propagacja zachodzi również przez ugięcie w jonosferze.

* W pasmie 80m istnieje zasięg lokalny do kilkuset kilometrów. Warunki polepszają się w zimie w cyklu rocznym i w nocy w cyklu dziennym. Nocą otwiera się propagacja do kilku tysięcy kilometrów, osiągając szczyt nad ranem.
* W pasmie 40m w ciągu dnia zasięg nie wykracza poza Europę, dając jednak możliwość łączności w jej obrębie. W nocy możliwe są łączności międzykontynentalne.
* Pasmo 20m jest bardzo uniwersalne, przy dużej aktywności słońca lepiej pracuje się w nocy, przy małej w dzień.
* Pasmo 15m jest czynne cały dzień i czasem w nocy przy dużej aktywności słońca, przy małej aktywności propagacja zachodzi sporadycznie w różnych kierunkach (niekiedy występują otwarcia na odległości rzędu 500km, łączności takie są poza tymi przypadkami nie do zrealizowania.
* Pasmo 10m jest czynne głównie w dzień przy dużej aktywności słońca, na noc praktycznie zamiera. Martwe jest również w okresach minimum aktywności. Propagacja układa się tu w stronę słońca (np. rano WNP, Japonia; w południe Włochy, Afryka, wieczorem USA, Brazylia).
Istnieją tez pasma tzw. WARC 30m, 17 m i 12m gdzie mozliwości przeprowadzania łaczności są podobne jak w pasmach 40, 15 i 10m.

Na UKF zasięg ograniczony jest do kilkudziesięciu km (tak jak stacje radiowe), a przy dobrej propagacji i użyciu kierunkowych anten o dużym zysku do kilkuset km.

Łączności dalekie na UKF przeprowadza się w różny sposób:
* Przemienniki -zainstalowane są w wysokich miejscach (kominy, szczyty gór), stosuje się je do łączności ze stacjami w samochodach, z urządzeń przenośnych;
* Satelity amatorskie -stosuje się do nich anteny kierunkowe, zwykle pracują na 2 pasmach (odbiór na innym, nadawanie na innym), wymagają obliczeń, anten na rotorach
* Zorza polarna -daje łączności z innymi krajami, krótkotrwałe, sporadyczne, czasem kilkunastosekundowe, przypominające "polowania"
* Roje meteorów, warstwa sporedyczna Es -analogicznie
* EME -odbicie od Księżyca -wymaga zestawu kilkudziesięciu sfazowanych anten ruchomo zamocowanych, umożliwia łączności z praktycznie całą półkulą, z której widoczny jest Księżyc, jednak ze zrozumiałych względów na takie eksperymenty pozwalają sobie tylko nieliczni;

Dosyć ciekawym pasmem jest 50 MHz -dopuszczone jest ono od niedawna do użytku, a zachodzą na nim praktycznie wszystkie zjawiska z wymienionych!!!

Krótkofalarskie specjalności

Wielu krótkofalowców zaczyna się specjalizować w pewnych fragmentach hobby i dla nich właśnie powstały Kluby Specjalistyczne PZK.

* SP-DX-C -zrzesza nastawionych sportowo do liczby "zaliczonych" krajów na pasmach. DX-mani polują na wszelkie rzadkie kraje oraz specjalnie organizowane ekspedycje pracujace z miejsc na świecie, gdzie nie ma czynnych krótkofalowców
* PK-UKF -grupuje wyczynowców pracujących na UKF od zorzy, księżyca, meteorów, Es, itp.
* SP-CC-PZK -dla miłośników zawodów krótkofalarskich. Zawody krótkofalarskie są organizowane przez wiele klubów, mogą być międzynarodowe lub krajowe. Krajowe odbywają się na 80m lub 2m w określonych terminem kilkugodzinnych turach, kiedy to uczestnicy nawiązują ze sobą jak najwięcej łączności punktowanych według regulaminu. Potem wysyła się dzienniki do organizatora i patrzy na swe rezultaty. Za pierwsze miejsca przydzielane są często nagrody.
* SP-CHC -kluby takie zrzeszają łowców dyplomów. Dyplomy są wydawane również przez kluby lub prywatne osoby za spełnienie określonych warunków. Często są wydawane na wielkie uroczystości (np. dyplom z okazji pielgrzymki Jana Pawła II do Polski za łączności z miastami, w których był Papież).
* PK-RVG -klub dla entuzjastów emisji cyfrowych (FAX, RTTY itd.).
* SP-QRP -klub zrzeszający pracujących bardzo małą mocą (poniżej 5W). Poprzez zastosowanie odpowiednich anten, jak również dzięki zdolnościom operatorskiem, QRP-owcy osiągają często wyniki niegorsze od pracujących dużymi mocami !
* SP-OTC -klub dla osób posiadających licencję powyżej 25 lat
* SP-IOTA - analogiczny do SP-DX klub, kładący jednak nacisk na łączności z wyspami (istnieje ogólnoświatowy katalog wysp IOTA, który jest używany do współzawodnictw).
* SP-CW-C -klub telegrafistów, preferujących telegrafię w swych łącznościach
* SP-ILERA -zrzesza osoby posługujące się w łącznościach językiem esperanto;
* SP-SWL-C -dla nasłuchowców
* SP-YL-C -dla kobiet-krótkofalowców
* PK-ARS -klub skupiejący miłośników "Łowów na lisa". Jest to dyscyplina sportowa, polegająca na bieganiu z zestawem odbiorczym z anteną kierunkową celem odnalezienia ukrytych nadajników. Nadajniki nadają przez pewien czas cyklicznie. Poprzez dobór terenu, ilość nadajników itd. można w szerokim zakresie dobierać stopień trudności dyscypliny. Rozgrywane są nawet międzynarodowe mistrzostwa.
* Konstrukcje -wielu operatorów to urodzeni konstruktorzy. Nie interesuje ich zaliczenie 300 krajów -znacznie więcej satysfakcji sprawia im przeprowadzenie łączności na własnoręcznie wykonanym nadajniku i odbiorniku.

Jak zacząć

Aby rozpocząć przygodę z krótkofalarstwem, należy najlepiej odszukać w okolicy klub krótkofalarski lub też wejść w kontakt z indywidualnym nadawcą. Kontakty takie będą potrzebne przez całe życie -lokalna społeczność krótkofalarska jest najczęściej bardzo zintegrowana, co czyni hobby "wspólnym". Wiele klubów prowadzi kursy przygotowawcze do egzaminu na licencję amatorską. Można wziąć udział w takim kursie i przygotować się do egzaminu na świadecrtwo operatorskie.

Uczestnictwo w kursie nie jest obowiązkowe, ani wymagane aby zdać egzamin -UKE nie jest zainteresowany skąd dana osoba ma wiedzę i umiejętności. Poza tym działalność klubowa nie jest we wszystkich ośrodkach tak rozwinięta, jakby było to potrzebne. W związku z tym wydawany jest przez PZK (Polski Związek Krótkofalowców) "Informator Krótkofalowca" na każdy rok, gdzie znajdują się wszystkie informacje do egzaminu. We własnym zakresie również można zdobyć wiedzę korzystając z internetu i osobistych kontaktów z krótkofalowcami. 

Egzamin na świadectwo operatorskie:

Testowy egzamin z nastepujacych zagadnień:
- Technika -podstawowe wiadomości z elektroniki, radiotechniki, budowy urządzeń nadawczo-odbiorczych, anten, itp.
- BHP -bezpieczeństwo podczas pracy w eterze
- Przepisy -pasma i ich podział, zasady obowiązujące przy pracy itd.

Dwa tygodnie przed egzaminem należy wysłać odpowiednie zgłoszenie.
Uzyskane świadectwo operatorskie jest podstawą do ubiegania się o wydanie amatorskiego pozwolenia radiowego (amateur radio licence) popularnie zwanego licencją. 

Literatura

Na zakończenie pragnę przytoczyć najpopularniejsze pozycje książkowe, przydatne dla krótkofalowca "na całe życie" (alfabetycznie)
1. Bieńkowski Zdzisław SP6LB -"Poradnik Ultrarótkofalowca", WKŁ
2. Bieńkowski Zdzisław SP6LB, Lipiński, E. -"Amatorskie Anteny KF i UKF", WKŁ 1978
3. Chaciński Henryk - "Urządzenia radiowe", WSP 1989
4. Chojnacki Wiktor SP5QU, -"Instalowanie i wyposażenie radiostacji amatorskich", WKŁ 1986
5. Dąbrowski Krzysztof OE1KDA -"Nie tylko fonia i CW", Bogmar 1994
6. Janeczek Andrzej SP5AHT -"Konstrukcje krótkofalarskie dla początkujących", WKŁ 1990
7. Janeczek Andrzej SP5AHT -"Konstrukcje krótkofalarskie dla zaawansowanych", WKŁ
8. Matuszyk Jacek SP2MBE -"Poradnik Antenowy dla krótkofalowców"
9. Pieniak Janusz -"Anteny telewizyjne i radiowe", WKŁ 1993
10 Słomczyński Zbigniew SP5HS - "ABC Krótkofalowca"
(zmiany i poprawki SP8GSC)